Ve sen onun düşmanını bildiğin zaman, o düşmanı Allah yolunda terk et; ve onunla arkadaşlık etme ve aynı yerde yaşama! Ve onu seven ve ona senâ eden kimseyi gördüğün vakit onu sev ve ihtiyâcını yerine getir! Ve eğer şeyhin haremini boşarsa onu eş edinme! Ve şeyhin halvet odasına girmekten sakın; ve onun odasında onunla berâber geceleme! Yâhut gecelemen gerekli olduğunda seni göremeyeceği şekilde ona yakın olarak uyu ki, seni çağırdığı zaman işitesin.
Ve yaptığın işi onunla istişâre etme! Çünkü sen aslına zıtsın. Çünkü senin işinin bağlı olduğu asıl, senin isteğin değil, ancak şeyhinin irâde ettiği şeydir.
Oysa sen işini ona sormadan ve onun murâdını bilmeden yaptın. Eğer yaptığın sûretin dışında bir şey beyân ederse, ta‘mîr edemezsin. Bundan dolayı bu husûsta istişâre etmek zararlıdır.
Senin hatırına bir şey geldiği zaman onu kendi nefsinden terk et; ve onun sana resmettiği şeye yönel ve ona i‘timâd et!
Ya‘nî yapacağın bir iş hakkında sana bir fikir gelir ve şeyhin sana bir yol gösterir ise, onu kabûl et; ve onu beğenmemezlik etme!
Çünkü bir işte şeyhlerden biriyle istişâre zaman bunu istemese de, sana onu yap der. Çünkü hâl onu gerektirir. Ve o ise sana zarar verir. Ve eğer onu yapma dese, sana faydası vardır. Oysa onun indinde, nefsinde ve nefsinin salâhında daha fazla zarar vardır.
Örneğin elinde bir miktar paran var. Çarşıda bir dükkân açıp ticâret yapmak istersin. Bu husûsu şeyhinle istişâre ettiğin zaman; senin hâlin ve vaziyetin bunu yapmanı gerektirir. Oysa sen bu ticâret içinde bin türlü fitneye rastlayıp kalbini muhâfaza edemeyeceğin için sana bu zarar verir. Ve eğer onu yapma dese, zâhiren sana fayda vardır. Oysa bu ticâret indinde senin nefsine ve nefsinin salâhına daha fazla zarar vardır.
Şimdi bu zâhiri zararı kabûl etmemek daha iyidir. İşlemesi hatırına gelen bir işte onunla istişâre etme! Velâkin bu hâtırı terk et ve işleme! Çünkü senin vaktini i‘mâr eden şeyhinin sana teklîf ettiği şeydir.
Bilinsin ki, hakîkî mürşid resmî şeyhler gibi değildir. Bu muhterem zât, her bir mürîdin hâtırına gelene vâkıf olduğu gibi, gezdiği yürüdüğü yerlerde, yaptığı işlere de vâkıftır. Ve mürîdleri onun bakışından bir an bile gâib değildir.
Nitekim cenâb-ı Mevlânâ’nın peder-i âlîleri sultânü’l-ulemâ Bahâüddîn el-Veled hazretlerinin, mürîdleri olan Sultan Alâüddîn Selçukî’yi, Muhammed Hârzemşâh ile olan bir savaşında, câsuslukla Hârzemşâhın ordusuna gidip onları gaflette bırakarak gece onlar tarafından tahsîs edilen çadırda uykuya dalmış olduğu hâlde: “Melik kalk, uyku zamanı değildir!” diye uyandırarak Hârzemşâhın elinden kurtardığı Menâkıb-ı Sipehsâlâr’da ayrıntılı olarak nakledilmiştir.
Ve buna benzer şekilde cenâb-ı Şâh-ı Nakşbend dervişlerinden birini bir iş husûsunda bir yere gönderir. Derviş o işi bitirdikten sonra geri dönerken hava çok sıcak olduğundan, biraz istirâhat etmek için bir ağacın gölgesi altında uyur. Cenâb-ı Şâh-ı Nakşbend rü’yâsında bir asâ ile dervişin üzerine hücûm buyurup: “Kalk, burası uyuyacak yer midir!” buyururlar. Derviş uyandığı zaman, baş ucunda iki kurdun durduğunu görür. Hemen kalkıp Kasr-ı Ârifân’a geldiğinde, cenâb-ı Pîr’i şehir içinde yol üstünde kendisini bekler bir halde bulur. Ve “Hiç öyle tehlikeli ve korkunç yerde istirâhat olur mu?” buyururlar.
Hakîkî şeyhlerin mürîdlerine karşı olan bu gibi muâmeleleri pek çoktur. Mürşidim Mevlevi Mehmed Es’ad Dede (ks) hazretleri tarafından da bu pür kusurlu fakîre karşı kaç defalar bu gibi haller olmuştur. Onların burada anlatılması sözü gereksiz uzatmak olur. Bundan anlaşılır ki, mürîdin her hâtırayı mürşidi ile istişâre etmesine gerek yoktur. Onlar mürîdi kendilerinden daha iyi bilirler. Bundan dolayı hakkında en iyi olan yol ne ise onu gösterirler. Hemen emirlerine itâat etmek mürîdin kurtuluşuna sebeb olur.
Ve hâtır, ancak zâhiren ve bâtınen boş olan fenâ mürîde mahsûstur.
Ya‘nî hakîkî bir mürşide intisâbdan sonra kendi hâtırına gelenlere tâbi’ olmak, gerek zâhirde ve gerek bâtında kendisini o mürşid ile kayıtlı olarak bilmeyen ve Hak yolundan yana boş olan fenâ mürîde mahsûs bir hâldir.
Çünkü onun ahmaklığı meydandadır. Kendisi bir mürşidin lüzûmunu hissettiği hâlde bâtınını muhâfaza etmek şöyle dursun, zâhiri edebden de gâfildir. Mâdemki kendi emrinde serbest idi, bir terbiye ediciye ve bir mürşide intisâba ne gerek vardı.
Ancak şurası dikkâte alınmalıdır ki, bu tam teslîm hakîkî mürşide karşıdır. Eğer bir kimse resmî şeyhlerden birini hakîkî mürşid zannedip ona intisâb eder, ve ondan sonra zâhirinde ve bâtınında hallerinin değiştiğini görmezse, aldandığına hükmetmeli ve kendisine hakîkî bir mürşid aramalıdır.
Ve eğer zâhirinde ve bâtınında sâlihlik ve değişim görüp de, mürşidine i’tirâz eder ve onu terk eder ve başka bir mürşid ararsa, o mürîd boş ve fenâ mürîd olur. Çünkü kendi hâtırına gelene tâbi’ olmuştur. Ve kendi hallerindeki değişimin farkına varmamıştır. Ve onu kabûl eden mürşid de hakîkî şeyhlerden olmayıp resmî şeyhlerdendir. Çünkü hakîkî şeyhler vâhid ya’nî bir şahıs hükmündedir. Birini red ve inkâr hepsini red ve inkârdır. Nitekim nebîlerin birini red ve inkâr hepsini red ve inkârdır. “Lâ nuferriku beyne ehadin min rusulihi” ya’nî “O’nun resûllerinden biri ile diğeri arasında ayırım yapmayız” (Bakara, 2/285) âyet-i kerîmesi bu hâlin çok açık delîlidir.
Ve böyle bir mürîdi kabûl eden şeyhlerin hakîkî şeyhlerden olmadığı da açıktır. Çünkü hakîkî şeyhler bir şahıs hükmünde olduğuna göre, o mürîd önceki şeyhini reddetmekle kendisini de reddetmiştir. Ve i’tirâzcı mürîd bu red ve i‘tirâzıyla feyz yolunu kendi üzerine kapatmıştır. Onu kabûlden yana hiç bir fayda beklenemez. Ve hakîkî şeyhler müridin hâlini keşfetmedikçe kabûl etmezler, meğer ki önceki şeyhin izin ve icâzeti ola.
Ve fiillerinden bir fiilde ona i’tirâz etme! Ve ona bunu niçin yaptın diye sorma!
Çünkü red ve i‘tirâz feyz yoluna set çeker. Ve hakîkî mürşidin fiilleri senin akıl tavrının dışında olsa bile onu kabûl et! Çünkü o görücüdür, sen henüz körsün. Senin i‘tirâzın körün gözü görene olan i’tirâzı türündendir. Ve onun fiillerinin sebebini sormak edebsizliktir ve hafîf meşrebliktir.
Ve şeyhinin senin üzerine öne geçirdiği her bir kimseye talebe olup hizmet et! Ve şeyhinin seni gördüğüne yakîn hâsıl ettiğin bir yerde oturma edebe sımsıkı sarıl! Yolda gecenin dışında onun önünde yürüme!
Gece yol aydınlık olur ve yolda bir engel olmadığı görülürse mürîdin yine şeyhinin önünde yürümesi câiz değildir.
Ve ona devâmlı bakma! Çünkü bu hayânın azalmasına ve kalbden hürmetin çıkışına sebeb olur. Ve onun meclisinde çok oturma! Oturman halvet odasında şeyhin oda kapısının arkasında olsun, tâ ki istediği zaman seni bulsun.
Bu vasiyet, dergâhda mürşid ile berâber sâkbulunanlara mahsûstur. Tabi’ki kendi hânesinde eşi ve çocukları arasında sâkin olanlara değildir.
Şeyhinle istişâre etmedikçe ve ondan izin almadıkça bir kimsenin ihtiyâcını yerine getirme ve onun odasına girme; ve girersen elini öp ve başını önüne eğ!
Bu vasiyet dahi aynı şekilde dergâhda sâkin olan mürîdlere mahsûstur. Çünkü şeyhinden uzak bir mahalde oturan bir mürîdin her kendisine mürâcaat eden kimsenin ihtiyâcını gidermek için şeyhine mürâcaat etmesi çok zor bir iştir. Ve dergâhta oturanlar dâimâ şeyhin odası önünden geçebileceklerinden, istedikleri zaman odaya girmeleri câiz değildir, ancak çağrılınca girmelidirler. Fakat odasına girildiği vakit elinin öpülmesi ve başın öne eğilmesi her mürîde lâzım olan edebdir.
Ve onun emrine uymaya ve senin için olan yasaklarına muhabbet et! Ve onun ırzını hırsla koruyucu ol!
Ya‘nî emir ve yasağından yana içine beğenmemezlik gelmesin. Ve onun ırzını ve nâmûsunu ve haysiyyetini ve sırlarını yabancılara karşı muhâfaza etmede gâyet hırslı ol; ve tam bir gayretle kendini siper et!
Ve ona yemek takdîm ettiğin zaman ona gerekli olan şeyin hepsiyle berâber önüne koy!
Ya‘nî kaşık, ekmek vesâire gibi şeylerden birini noksan bırakma!
Ve kapı arkasında dur! Eğer seni çağırırsa icâbet edesin; ve eğer çağırmazsa serbest oluncaya kadar terk et! Serbest kaldığında, eğer sana emrederse yemeği veyâ sofrayı kaldır. Ve eğer yemeğinden bir şey artıp da sana yemeni emrederse, onu ye ve nasîbini bir kimseye verme! Ve içinden deme ki: “Şeyh yalnız başına yiyor…” Eğer yemek çok olursa “Ne kadar çok yemek yedikten sonra doyuyor…” veyâhut “Yalnız başına yemek yiyen kimse hakkındaki hadîs onun hakkında olmuştur.”
Ya‘nî şeyhini tek başına yemek yer bir hâlde görürsen içinden i’tirâz edip, yalnız başına yemek yiyenlerin zemmedilmesi hakkında hadîs-i şerîf gelmiş olduğu halde, şeyh niçin bu hadîs-i şerîfe riâyet etmiyor? Yoksa bu hadîs-i şerîfî bilmiyor mu? Ve yemek çok olduğu zaman, ne kadar çok yiyor!… Oysa tarîkatte az yemek yemek şarttır. Bu niçin böyle yapıyor? Deme.
Onu senden yana memnûn olmayacağı şeyde seni görmemesine gayret et!
Ya’nî şeyhine onu memnûn etmeyecek olan bir hâl içinde görünmemeğe gayret et!
Ve ondan bir şeyler temennî edici olma!
Ya’nî şeyhinden bir şey ve bir hâl isteme! Örneğin: Efendimiz, diğer ihvânımızda ba‘zı mübârek haller zâhir oluyor. Bende ise böyle bir hâl yoktur. Bana da ihsân buyursanız gibi sözler söyleme! Çünkü şeyh her bir mürîdi kendi isti’dâdı çerçevesinde terbiye buyurur.
Şeyhlerin mekrinden sakın! Çünkü onlar tâlibe ba’zı zamanlarda mekr ederler. Onlar ile berâber huzûrda nefeslerinin üzerine muhâfaza edici ol! Eğer senden şeyhe karşı edebde bir kusûr olursa ve sen bilirsen ki, o onu bildi ve hoş gördü ve seni azarlamadı; bil ki sana mekr etti. Ve bildi ki, senden bir şey (ya‘nî bir hayır) gelmez. Ve bunun için sana karşı sustu. Ve seni aklına gelen düşünce ve attığın adım ve her ânın üzerine azarladığı ve senin üzerine nefeslerini sıklaştırdığı zaman, kabûl ve açılım ve rızâ ile müjdelenmiş ol!
Çünkü hakîkî mürşid sâdık bir mürîdin her bir hâtırasını ve Hakk yolundaki her bir adımını ve kalb gözünün her bir bakışını ta‘kîb edip onun hakkında tazyîkler icrâ eder. Ve bu sâdık mürîd hakkında onun bu sıklaştırmaları kabûl ve açılım ve rızâ belirtisidir. Ve bunlar mürîd hakkında müjdedir.
Onu râhat bir hâlde gördüğün zaman ona karşı lâubâlî olma! Belki her ne vakit genişlerse sen kalbinde heybet ve azamet ve hürmet ve ihtişâmdan yana ta’zîmini arttır! Ve her ne zaman genişlemesini ve huşû hâlini arttırırsa onun hakkında heybet ve celâli arttır! Ve eğer şeyhin sefere gider ve seni yerinde (ya‘nî odasında) terk ederse, sen her gün oraya gittiğin vakitlerde, gûyâ o gâib olmamış gibi, onun oturmakta olduğu yere, ona selâm vererek devâm et; ve onun yokluğunda, huzûrundaymışsın gibi riâyet ile hürmetine riâyet edici ol! Ve onu bir yere gitmeyi ister gördüğün vakit, ona bunun hakkında “Nereye?” deme! Onun fiilleri hakkında ona bir görüş beyân etme! Eğer seninle istişâre ederse işi ona döndür! Çünkü onun istişâre etmesi senin görüşüne ihtiyâç duymasından değildir. Ancak sana karşı muhabbetinden ve siyâseten istişâre eder. Ve sen onun bir yere müdâvim olduğunu görürsen ona bundan bahsetme! Ve içinden “Bu, onun bir âdetidir!” deme! Müdâvim olduğu bir yerden intikâl ettiğinde ona dâir bahis açma!
Ve kendisinde emir olan veyâ sana söylediği sözü te’vîl etme! Dinlediğin şeyin zâhiri indinde dur! Ve sana emrettiği zaman onu yap! Ve onun hatâ olduğunu fark edersen dahi, onun emrettiği şeyi icrâ et ve onda te’vîle gitme! Ve eğer onun emrini te’vîl edip de isâbet edersen, esâs şimdi o hatâdır. Nitekim sana emrettiği şekilde onu te’vîl etmeyip de işlediğin vakit o emir hatâ idi, sen ise isâbet ettin.
Ya‘nî şeyhinin emrinde zâhiren hatâ olsa ve senin te’vîlin isâbetli olamuş olsa bile, senin isâbetin şeyhin hatâsıyla aynıdır. Çünkü işin aslında senin te’vîlin hatâdır. Burada bakış, işin hatâ ve isâbetine değil, senin te’vîlinedir. Ve te’vîl ise senin isteğindir. Oysa sen kendi isteğini şeyhin irâdesinde fânî edecek idin.
Çünkü bizim indimizde tarîkatte mürîd hakkında hidâyet şeyh iledir. Ve şeyh Allah iledir. İlim, doğru yön ile verilen emirin te’vîlindeki isâbetinde değildir. Ve hidâyet ancak elbette te’vîl etmeden emre uymandadır. Ve onun sırrı bizim indimizde ilâhî hazrette açık ve zâhirdir. Ve her ne vakit emrettiği şeyi şeyhe karşı te’vîl veyâ hayâl ettiğin bir tedbîr ile ona böyle olmasını murâd ettiğini söylersen bil ki, muhakkak sen nefsine dönük talihsizlik içindesin. Oysa mürîdlerin çoğu üzerine gelen şey (ya’nî mahrûm kalma ve kesilme ve açılımın olmayışı ve vâsıl olma) ancak te’vîl etmedendir. Çünkü te’vîl nefsin hazzıdır. Ve zâhirî akıl ise, onun emrine karşı kıyâs yapmaz ve te’vîl etmez! Belki işin hepsi vâcib olma üzeredir. Şimdi onunla hitâb olunduğunda ona hemen girişilir.
Ve şeyhin hazır olduğu vakit sırtın ona dönük olan bir yerde namaz kılma! İki edebi (ya’nî namaz edebi ile şeyh edebini) bir araya getir! Ve onun emri olmaksızın bir sözü açıklama! Yemek ve uyumak ve âdet olan hallerden bir hâl üzerinde ona tâbi’ olma! Çünkü bu durum sana daha faydalıdır, meğer ki seni buna da‘vet ede.
Ya’nî yemende ve uyumanda veyâhut oturmak ve yatmak ve görüş bildirmek gibi hallerde şeyhin hallerine tâbi’ olma ki, bu senin üzerine zorluklar yüklememiş olacağı için sana daha faydalıdır. Meğer ki o seni ba’zı vakitlerde buna da’vet ede, bu hâl istisnâdır. Örneğin, gel bu akşam yemeği benimle ye; veyâhut bu gün seninle berâber filan yere gidelim gibi, seni ba’zı husûslara da’vet ederse bu, yalnız bir kereye mahsûs olduğu için tâbi’ olmaktan yana zorluğun olmaz.
Bunda onun sana da‘vetinin şekli: “Ya efendimiz, seninle berâber yememi emreder misin?” Yâhut “Seninle berâber bir odada uyumamı emreder misin?” veyâhut “Döneyim mi?” demen gibi ona danışmakla işi zorlamamandır. Ben korkarım ki, o sana, bunların hepsini benimle berâber yap; yâhut indimde uyu, desin. Ve bu bizim indimizde uzaklıkların son noktasıdır. Çünkü o nazlanmaya ve hürmeti ve heybeti kaybetmeye sebebtir. Ve bu, mürîdden her ne vakit yitip giderse, muhakkak iflâh olmaz. Oysa o, elbette lâzımdır. Ve bunun tersini söyleyen kimse nefsine ârif değildir.
Ya‘nî şeyh ile yüz göz olup bâtınında ona karşı olan hürmet yitip giderse ve bakışında daha önce hissettiği heybet düşerse, feyz alamaz ve ilerleyip yükselemezsin. Bundan dolayı bunların bu şekilde olmasını sağlayacak sebeblerden kaçınmak gerekir. Bu sebepler de metinde bahsedilen şeylerdir. Her kim ben bunları yapmakla berâber, ben şeyhime olan hürmetimi de muhâfaza ederim derse, nefsini bilmeyen bir câhildir. Çünkü her zaman birlikte yaşadığı kimseye karşı lâubâlîlik oluşması nefsin tabîî gereklerindendir.
Ey mürîd! Onu bulduğun vakit, hâlin şeyh ile böyle olsun. Ve ben şimdi, şeyh arayışında olduğun süreler içerisinde, sana yapacağın şeyi vasiyet ederim. İnşâallâhu Teâlâ!…
Şimdi bunun ilki husûmetini râzı etmek (ya’nî bir kimse ile husûmetin varsa onunla barışmaktır) ve geri vermeye gücünün yettiği haksız şeyleri geri vermek (ya’nî hakkın olmadan bir kimsenin malını almış ve diğer hukûkuna tecâvüz etmiş isen, eğer o adam hayâtta ise, ona malını ve hakkını iâde etmen; ve eğer vefât etmiş ise vârislerini bulup onlara vermendir) ve muhâleflerinde ve ilim sohbetlerinden yana vakitlerinden kaybettiğin şey üzerine ağlayarak tövbedir. Sen muhakkak işlediğin günâhlardan yana yakîn üzeresin. Ve tövbenin kabûlünden de korku üzeresin. (Ya’nî senin günâhların gözünün önünde sâbit ve tahakkuk etmiştir. Tövbenin kabûl edilip edilmeyeceği ise bilmemektesin. Bundan dolayı tövbem makbûldür, diye hükmedemezsin.) Ve ancak tam bir tahâret üzere otur! Ve senden abdest almayı gerektiren bi durum ortaya çıktığı vakit abdest alırsın. (Ya’nî abdestin bozuldukça abdest alıp bir ân abdestsiz gezmezsin) Ve abdest aldığın vakit iki rek‘at namaz kılarsın.Ve beş vakit namazı cemâatte ve nâfileyi de evinde kılıcı olursun. (Çünkü farzları edâda riyâ olamayacağından cemâate devâm lâzımdır. Nâfile namazlar ise böyle değildir. Onlarda riyâ olma mahzûru vardır.)